ในบทความนี้ เราจะพาไปเจาะลึกแบบละเอียด เหมือนคุณได้นั่งคุยกับ HR มืออาชีพ เพื่อให้เข้าใจภาพรวมว่า ทำไมบางองค์กรถึงไม่มี HR แต่ก็ยังอยู่รอดได้ และคุณจะได้มองเห็นว่าจริง ๆ แล้วการมีหรือไม่มี HR ขึ้นอยู่กับปัจจัยอะไรบ้าง

HR คืออะไร? ทำไมถึงสำคัญกับองค์กรส่วนใหญ่

ก่อนจะตอบคำถามว่าทำไมบางองค์กรไม่มี HR แล้วอยู่รอดได้ เราต้องเข้าใจก่อนว่า HR ทำหน้าที่อะไรบ้าง

หน้าที่หลักของ HR ได้แก่

1. การสรรหาและคัดเลือกบุคลากร – หาและเลือกคนที่เหมาะสมกับตำแหน่งงาน

2. การจัดการเงินเดือนและสวัสดิการ – ทำให้พนักงานได้รับค่าตอบแทนที่ถูกต้องและตรงเวลา

3. การบริหารงานบุคคล – จัดการข้อมูลพนักงาน วันลา เวลาทำงาน ประเมินผลงาน

4. การพัฒนาบุคลากร – จัดอบรม เพิ่มทักษะ ให้คนเก่งขึ้นและเติบโตไปกับองค์กร

5. ดูแลด้านกฎหมายแรงงาน – ป้องกันการฟ้องร้องหรือข้อพิพาทที่อาจเกิดขึ้น

ฟังดูแล้ว HR เป็นเสาหลักที่ช่วยให้องค์กรมีระบบ มีมาตรฐาน และลดความเสี่ยงด้าน “คน” แต่ถ้าอย่างนั้น องค์กรที่ไม่มี HR ทำยังไง?

ทำไมบางองค์กรถึงไม่มี HR?

ความจริงแล้ว การไม่มี HR มักจะเกิดขึ้นในธุรกิจ SME ขนาดเล็ก หรือ ธุรกิจครอบครัว ที่ยังไม่ได้มีจำนวนพนักงานเยอะมาก และโครงสร้างงานยังไม่ซับซ้อน ปัจจัยหลัก ๆ ที่ทำให้องค์กรไม่มี HR ได้แก่

1. จำนวนพนักงานน้อย – บริษัทเล็กที่มีพนักงานไม่เกิน 10–20 คน ผู้บริหารหรือเจ้าของมักจะดูแลเองได้

2. เน้นความสัมพันธ์แบบครอบครัว – เจ้าของและพนักงานรู้จักกันดี ใช้ความไว้ใจแทนระบบ

3. ลดต้นทุนค่าใช้จ่าย – การจ้าง HR มืออาชีพต้องใช้เงิน แต่บางธุรกิจเลือกจะเอาทรัพยากรไปลงทุนด้านอื่นแทน

4. ใช้เทคโนโลยีมาทดแทน – ปัจจุบันมีโปรแกรม HR หรือ HRM Software ที่ช่วยทำงานแทน HR ได้

5. ธุรกิจยังอยู่ในช่วงเริ่มต้น – สตาร์ทอัพบางแห่งเริ่มต้นจากทีมเล็ก ๆ จึงยังไม่จำเป็นต้องมี HR เต็มรูปแบบ

ใครเป็นคนทำหน้าที่แทน HR?

แม้จะไม่มี HR อย่างเป็นทางการ แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าหน้าที่เหล่านี้หายไปเลย ใครสักคนต้องทำแทน ซึ่งมักจะเป็น...

- เจ้าของธุรกิจ / ผู้ก่อตั้ง – ดูแลการจ้างคน ตัดสินใจเรื่องเงินเดือน และแก้ปัญหาพนักงานเอง

- ฝ่ายบัญชี / การเงิน – ช่วยคำนวณเงินเดือน จัดการภาษี และประกันสังคม

- หัวหน้างานหรือผู้จัดการ – รับผิดชอบเรื่องเวลาทำงาน การประเมินผล และดูแลสวัสดิการเล็ก ๆ น้อย ๆ

- โปรแกรม HR Software – บางบริษัทใช้ระบบดิจิทัลช่วยแทน เช่น ลงเวลาออนไลน์ จ่ายเงินเดือนอัตโนมัติ

ข้อดีของการไม่มี HR

หลายองค์กรที่เลือกไม่มี HR ไม่ได้ทำไปเพราะขาดอะไร แต่เพราะ เขาเห็นข้อดีบางอย่าง เช่น

1. ลดต้นทุนค่าใช้จ่าย – ไม่ต้องจ้าง HR ประจำ ทำให้ประหยัดเงินเดือนและสวัสดิการเพิ่มขึ้น

2. ตัดสินใจเร็ว ไม่ซับซ้อน – เจ้าของตัดสินใจได้ทันที ไม่ต้องผ่านหลายขั้นตอน

3. ความสัมพันธ์ใกล้ชิด – พนักงานรู้สึกว่าเข้าถึงผู้บริหารได้ง่าย เหมือนทำงานกับครอบครัว

4. ยืดหยุ่นสูง – ไม่มีระบบตายตัวมากเกินไป สามารถปรับเปลี่ยนตามสถานการณ์ได้

ข้อเสียของการไม่มี HR

แต่ทุกสิ่งก็มีสองด้าน การไม่มี HR อาจทำให้เจอปัญหาตามมาได้ เช่น

1. ระบบงานไม่ชัดเจน – ไม่มีคู่มือหรือกระบวนการที่เป็นมาตรฐาน

2. เสี่ยงผิดกฎหมายแรงงาน – เจ้าของอาจไม่รู้รายละเอียดเรื่องกฎหมายแรงงาน ทำให้เกิดปัญหาได้

3. พนักงานขาดโอกาสเติบโต – ไม่มีการวางแผนพัฒนาบุคลากร

4. ภาระตกที่ผู้บริหาร – เจ้าของต้องแบกรับงานด้านคนเพิ่ม ทั้งที่ควรโฟกัสธุรกิจ

5. ขาดความเป็นธรรม – การไม่มีระบบประเมินผลงาน อาจทำให้พนักงานรู้สึกไม่ถูกต้อง

ตัวอย่างธุรกิจที่อยู่ได้โดยไม่มี HR

1. ร้านกาแฟเล็ก ๆ – เจ้าของดูแลพนักงานไม่กี่คน จ่ายเงินเดือนเอง คุยกันตรง ๆ

2. สตาร์ทอัพช่วงเริ่มต้น – มีทีมเล็ก ๆ เน้นพลังสร้างสรรค์และการทำงานแบบเพื่อนร่วมทีม

3. ธุรกิจครอบครัว – ใช้ความไว้ใจและการสื่อสารตรง ๆ มากกว่าระบบ

เมื่อไหร่ที่องค์กรควรเริ่มมี HR?

แม้องค์กรเล็กจะอยู่ได้โดยไม่มี HR แต่ก็มีจุดเปลี่ยนที่ควรพิจารณาเริ่มสร้างฝ่าย HR หรือใช้ระบบ HRM ได้แก่

- เมื่อพนักงานเกิน 30–50 คน

- เริ่มมี กะการทำงาน / OT / ค่าล่วงเวลา ที่ซับซ้อน

- มี อัตราการลาออกสูง จนต้องหาคนใหม่บ่อย ๆ

- เริ่มเจอปัญหาเรื่อง แรงงาน กฎหมาย หรือภาษี

- ต้องการ พัฒนาพนักงาน ให้เติบโต

สรุป: การไม่มี HR ไม่ได้แปลว่าไม่สำคัญ

จริง ๆ แล้วคำตอบคือ บางองค์กรอยู่ได้โดยไม่มี HR เพราะโครงสร้างยังเล็ก พนักงานน้อย ใช้ความไว้ใจและการจัดการแบบไม่เป็นทางการ แต่เมื่อองค์กรเติบโตขึ้น ระบบ HR จะกลายเป็นสิ่งจำเป็น เพราะช่วยลดความเสี่ยง ทำให้ทุกอย่างเป็นมาตรฐาน และช่วยให้ธุรกิจเติบโตอย่างยั่งยืน

ดังนั้น การไม่มี HR ไม่ใช่เรื่องผิด แต่เป็นเพียง “ระยะหนึ่ง” ของการเติบโตทางธุรกิจ และวันหนึ่งเมื่อองค์กรใหญ่ขึ้น ทุกที่ก็ต้องกลับมามีระบบ HR ไม่ว่าจะในรูปแบบคน หรือซอฟต์แวร์ก็ตาม